ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Η/Υ
1. Θεμελιώδη αρχή της προστασίας προγραμμάτων Η/Υ, αλλά και γενικά της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, αποτελεί το ότι αλγόριθμοι και επιχειρηματικές μέθοδοι δεν κατοχυρώνονται με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (patent). Προκειμένου για την προστασία του λογισμικού έχει ληφθεί σε κοινοτικό επίπεδο με Οδηγία ήδη από το 1991 η ξεκάθαρη θέση ότι αυτό προστατεύεται από το σύστημα της πνευματικής ιδιοκτησίας, δηλαδή με copyright. Στην πράξη το copyright καλύπτει μόνο την εμφάνιση ενός προγράμματος στην οθόνη του υπολογιστή (το interface) και μέρος του κώδικά του, και αυτά όμως ακόμα υπό προϋποθέσεις.
2. Η ελληνική νομοθεσία, εφαρμόζοντας την Οδηγία 91/250 της Ε.Ε. αναγνωρίζει τα προγράμματα των Η/Υ «ως έργα λόγου προστατευόμενα κατά τις διατάξεις περί πνευματική ιδιοκτησίας» (άρθρο 2§3 εδάφιο α΄ του Νόμου 2121/1993).
3. Το άρθρο 2§2 εδάφιο τελευταίο αναφέρει «ένα πρόγραμμα Η/Υ θεωρείται πρωτότυπο εφόσον είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του». Ο ορισμός αυτός φαίνεται να καθιερώνει ένα κριτήριο μάλλον επιεικές για τη διαπίστωση της πρωτοτυπίας αφού θεωρεί πρωτότυπη κάθε προσωπική δημιουργία δηλαδή, ουσιαστικά, κάθε τι που δεν προέρχεται από αντιγραφή. Και πραγματικά, η διάταξη αυτό ακριβώς θέλησε: να εξασφαλίσει ότι τα προγράμματα των Η/Υ θα προστατεύονται ως αντικείμενα της πνευματικής ιδιοκτησίας χωρίς να κινδυνεύουν να μείνουν έξω από την προστασία εξαιτίας κάποιων αυστηρών προϋποθέσεων πρωτοτυπίας στις οποίες δεν θα ανταποκρίνονταν τα περισσότερα προγράμματα. Φανερό είναι ότι ο ορισμός της πρωτοτυπίας ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή αποτελεί διάταξη ειδική αφού σκοπός της είναι να αποκλείσει στα προγράμματα Η/Υ κάποιον άλλο ορισμό που είναι αυστηρότερος.
4. Γενικά πρέπει να παρατηρηθεί ότι η υιοθέτηση χαμηλών αξιώσεων για την πρωτοτυπία στηρίζεται σε ρεαλιστική προσέγγιση του θέματος που εκφράζεται με τον κανόνα «ό,τι αξίζει να αντιγραφεί αξίζει να προστατευθεί» (“what is worth copying is worth protecting”) και έχει το πλεονέκτημα ότι προστατεύει διάφορα πνευματικά προϊόντα έξω από τα κλασικά αντικείμενα της πνευματικής ιδιοκτησίας, που πρέπει να βρουν μια προστασία και, εφόσον λείπουν ειδικές διατάξεις, δεν μπορούν να τη βρουν παρά στην πνευματική ιδιοκτησία, προπάντων όταν η προστασία δεν μπορεί να στηριχτεί στον αθέμιτο ανταγωνισμό – σε μερικές χώρες γιατί δεν υπάρχει πλήρες σύστημα προστασίας κατά του αθέμιτου ανταγωνισμού και σε άλλες όπως η Ελλάδα, γιατί ο αθέμιτος ανταγωνισμός λειτουργεί μόνο μεταξύ εμπόρων. Με αυτήν την άποψη, εξασφαλίζεται η προστασία των προγραμμάτων Η/Υ καθώς και των κάθε λογής στοιχείων και συλλογών πραγματικού υλικού, κυρίως σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων.
5. Στο σημείο αυτό, για την πληρέστερη κατανόηση των όσων αναπτύσσονται, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι η διαφορά του συστήματος προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, από αυτό της βιομηχανικής, με το οποίο τίθεται κυρίως σε αντιδιαστολή, δεν είναι μόνο οι αυστηρότερες και λεπτομερέστερες προϋποθέσεις για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων π.χ. στο σήμα ή στην ευρεσιτεχνία, οι οποίες προβλέπονται από τις οικείες διατάξεις της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, όσο ότι η κατοχύρωση αυτή προέρχεται κυρίως μέσω της τήρησης κάποιων διατυπώσεων δημοσιότητας, όπως καταχώριση στα οικεία δημόσια βιβλία και δημοσίευση στο Δελτίο Βιομηχανικής και Εμπορικής Ιδιοκτησίας, κάτι το οποίο δεν προβλέπεται για την πνευματική ιδιοκτησία.
6. Καθόλου παράξενο λοιπόν ότι οι ενδιαφερόμενοι κύκλοι κατόρθωσαν να αποκλεισθεί η εφαρμογή των διατάξεων περί ευρεσιτεχνίας και να προωθηθεί η λύση της υπαγωγής των προγραμμάτων Η/Υ στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας: κτήση του δικαιώματος χωρίς διατυπώσεις και δαπάνες, ευρύτατη προστασία, μακρά διάρκεια, όλα αυτά δηλαδή που εξασφάλιζαν ένα επίπεδο προστασίας υψηλότερο από την προστασία των ευρεσιτεχνιών.
7. Όσον αφορά την έκταση της μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος από το μισθωτό στον εργοδότη υπάρχει ρητή πρόβλεψη στο άρθρο 40 του Νόμου 2121/1993. Κατά τη διάταξη αυτή σε περίπτωση που αντικείμενο της μισθωτής εργασίας είναι η δημιουργία προγραμμάτων Η/Υ, τότε μεταβιβάζονται όλες οι εξουσίες που απαρτίζουν το περιουσιακό δικαίωμα και όχι μόνο όσες είναι αναγκαίες για να την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης εργασίας. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ο εργοδότης εκμεταλλεύεται αποκλειστικά το πρόγραμμα.
8. Το ίδιο συμβαίνει και όταν η σύμβαση εργασίας δεν είχε μεν ως αντικείμενο τη δημιουργία προγραμμάτων, αλλά το πρόγραμμα δημιουργήθηκε μέσα στα πλαίσια κάποιας σύμβασης εργασίας και σύμφωνα με τις οδηγίες του εργοδότη. Οι ρυθμίσεις αυτές ανταποκρίνονται στις συνθήκες δημιουργίας προγραμμάτων Η/Υ από μισθωτούς, όπου η δημιουργία απαιτεί μεγάλες επενδύσεις και γίνεται από πολυπρόσωπες ομάδες χωρίς πραγματική δυνατότητα συμβολής του καθενός.
9. Σήμερα το ισχύον σύστημα προστασίας των πνευματικών έργων δέχεται κριτική από πολλά μέρη. Αφενός υπάρχουν τεράστια οικονομικά συμφέροντα το οποία διακυβεύονται καθώς και ένας υπόγειος πόλεμος Ευρώπης και Αμερικής για την τεχνολογική υπεροχή, αφετέρου η πληροφορική κατέδειξε τα όρια των συστημάτων προστασίας με δύο τρόπους. Πρώτον, παρείχε εργαλεία «παραγωγής» πρωτοφανούς αριθμού προσβολών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, κάτι που ποτέ ως τώρα δεν είχε αντιμετωπιστεί. Δεύτερον, δημιούργησε έργα, όπως τα προγράμματα Η/Υ, που κινούνται στα όρια των παραπάνω συστημάτων και καταδεικνύουν με τον πλέον έντονο και καθημερινό τρόπο τους περιορισμούς τους.
10. Καταλήγοντας είναι απαραίτητο να αναφερθεί ότι λόγω των ανωτέρω προβλημάτων το ισχύον καθεστώς δεν είναι γνωστό μέχρι πότε θα διατηρηθεί. Ήδη αρμόδια επιτροπή της Ε.Ε. επεξεργάζεται Σχέδιο Οδηγίας για εφευρέσεις σε υπολογιστές (COM 2002) και τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στη δεύτερη συνεδρία του επί του ανωτέρω Σχεδίου Οδηγίας αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Victory needs no explanations. Defeat allows none...